قبل از تدوین برنامه هفتم توسعه، برنامه های قبلی آسیب شناسی شود - وبلاگ دیدگاه

به گزارش وبلاگ دیدگاه، موضوع نشست کمیسیون تخصصی اقتصاد کلان اتاق ایران آسیب شناسی برنامه توسعه در کشور در آستانه ورود به فرآیند تدوین برنامه هفتم توسعه بود؛ در ابتدای این نشست محمد قاسمی، رئیس مرکز پژوهش های اتاق ایران گزارشی درباره ضرورت آسیب شناسی برنامه های توسعه ارائه داد. او با طرح این سؤال که چرا با وجود سابقه طولانی در امور برنامه ریزی و صرف منابع ملی فراوان در تدوین برنامه های توسعه، همواره با معضل اجرا نشدن برنامه ها و اثربخش نبودن آن ها روبرو بوده ایم؟

قاسمی می افزاید: در همه گزارش های رسمی از فرایند برنامه نویسی در ایران انتقاد شده وبرنامه نویسی در ایران آسیب شناسی شده است؛ البته این به معنای باطل بودن کار نیست و حتماً در همه برنامه ها دستاوردهایی وجود داشته است. اما پرسش این است که اگر برنامه نداشتیم آیا باز هم این رشد اتفاق می افتاد یا نه؟

رئیس مرکز پژوهش های اتاق ایران در ادامه از مدلی برای آسیب شناسی برنامه ها گفت که در آن مدل شرایط محیطی حاکم بر برنامه، بر فرآیند کار، تولید محتوی و نحوه اجرا اثرگذار است و در این مدل نظارت بر محتوی و اجرا هم خیلی مهم است.

به گفته او از دیدگاه شرایط محیطی تعریف روشنی از مفهوم و ابعاد توسعه و اینکه آیا توسعه با برنامه ریزی امکان پذیر است یا خیر، وجود ندارد. برای همین ما بیشتر تحولات را در فرآیند می بینیم.

قاسمی ادامه می دهد: همواره وقتی بحث روی برنامه است با تأخیر زمانی روبرو هستیم؛ مثلاً داده هایی که در برنامه ششم مورد استفاده قرار گرفت مال سه سال قبل بوده و عملاً داده های به روز، دقیق و روشن و قابل اتکایی وجود ندارد.

رئیس مرکز پژوهش های اتاق ایران به ساختار سیاسی و مالی کشور هم اشاره می کند: در دیدگاه مدیران و مسئولان ارشد و برنامه ریزان راجع به اینکه این برنامه ها به چه مسائلی از خارج برنامه متأثر می شوند و اینکه آیا این مسائل در برنامه گنجانده شود یا خیر؛ اختلاف نظر وجود دارد. مثلاً هیچ گاه اجازه داده نمی شود مسائلی مثل تحریم وارد برنامه توسعه شود.

او به موضوع دیگر اشاره می کند: در کنار برنامه ها، هر دولتی در زمان انتخابات ریاست جمهوری با شعارها و طرح هایی که مطرح می کند، بر سر کار می آید و می خواهد آن ها را به نحوی عملیاتی کند. برنامه و شعار انتخاباتی برنامه دولت و کشور می شود.

قاسمی گفت: درباره نقش دولت، مجلس، وزارتخانه ها و سایر دستگاه ها و نهادها نظام دقیقی وجود ندارد و یکی از مسائل این است که در ابتدای تهیه برنامه گویی همه چیز از اول اختراع می شود؛ چون قرار نیست آسیب شناسی انجام شود که ما کجا اشکال داشتیم و آن ایرادها رفع شود. یا اینکه در فرآیند برنامه نویسی اینکه تا چه حد ذی نفعان مداخله کنند و مداخله مراجعی که ذی صلاح نیستند چه اثری بر فرآیند برنامه ریزی دارد را باید در نظام برنامه ریزی دید. اینکه نگاه بودجه ای تا چه حد در برنامه وجود دارد یک ابهام است.

قاسمی می گوید: قبل از انقلاب برنامه و بودجه دو مقوله جدا از هم و مستقل بود و اهداف برنامه مشخص و بودجه مستقل به آن اختصاص داده می شد. اما آنچه در شرایط امروز در ذهن سیاست گذار کشور است هم بودجه و هم برنامه را از کار انداخته است.

او تصریح می کند: ما کشور متمرکزی هستیم و همین تمرکزگرایی از مرکز تا دهستان ادامه دارد و در برنامه مناطق و استان ها ماهیت خود را مشخص می کند.

رئیس مرکز پژوهش های اتاق ایران به محتوی برنامه ها هم توجه دارد که این محتوی خود از آسیب های برنامه های توسعه در کشور است. نحوه ارتباط اسناد بالادستی با برنامه روشن نیست اینکه سیاست کلی چگونه نوشته می شود و اگر ماده ای به آن اضافه می شود چگونه و تحت چه شرایطی ممکن است؟ مرز بین برنامه ریزی سیاست گذاری و نوشتن احکام مشخص نیست. برای همین بیشتر برنامه های ما به دولت موظف است یا دولت موکلف است اختصاص دارد. همچنین الگوی روشن علی و معلولی وجود ندارد.

او معتقد است: در برنامه های توسعه سناریوهای احتمال وجود ندارد و به برنامه ای که تدوین می شود نه برنامه ریزی اعتقاد دارد و نهان کس که آن را تصویب می کند.

به گفته رئیس مرکز پژوهش های اتاق ایران باید در حد ظرفیت حرف بزنیم ولی بیشتر رفتارها به آرمان گرایی شباهت دارد و چون مجریان و برنامه ریزی آن درک درستی از شرایط ندارند و نتیجه این تلاش ها عدم رضایت است.

او می گوید که رویکرد پیشنهادی ما این است که اتاق ایران اشکالات را منعکس کند و درباره ساختار و نظام برنامه ریزی پیشنهادهایی توسط کمیسیون ارائه شود. این مسئله نتیجه گفت وگو خواهد بود.

به گفته قاسمی می توان در مورد چند موضوع مشخص مانند تشکیل زنجیره ارزش، توفیق بخش خصوصی یا محور قرار گرفت صادرات غیرنفتی از همه کمیسیون ها نظرسنجی و نظرخواهی کرد و مجموعه آن را در برنامه هفتم توسعه ارائه داد.

بعد از آن علی شمس اردکانی رئیس کمیسیون اقتصاد کلان اتاق ایران گفت که بروکراسی ضد توسعه است و باید قبل از هر کار در برنامه توسعه هفتم محورهای کار را مشخص کنیم، تا در کمیسیون های تخصصی با بررسی آن به عنوان پیشنهاد ابتکاری اتاق ایران ارائه شود.

در ادامه، بایزید مردوخی، اقتصاددان درباره توسعه و نظام تدبیر در ایران گفت. او در گفتن آسیب های برنامه ریزی در ایران به قانون گرشام اشاره کرد که یکی از امراض برنامه ریزی در کشور است.

به گفته او نظام حکمرانی در ایران از مرحله کارشناسی تا تهیه تدوین، تصویب و ابلاغ برنامه دچار مسائل جدی است.

به گفته مردوخی در نظام برنامه ریزی در ایران مردم غایب بزرگ هستند. مردم در مرکز، استان ها و مناطق غایب است و برای همین اگر می خواهیم پیروز باشیم باید کاری متفاوت انجام دهیم.

او به مدیریت تغییر اشاره می کند و می گوید نه جمله ای اضافه و نه جمله ای کم کنیم؛ باید به مدیریت تغییر کمک کنیم تا به اساس فرایند توسعه مالی و اجتماعی و کشور کمک کند.

این اقتصاددان ادامه می دهد: بایستی با فراغ بال و اطلاعی جامع که از گرفتارهای و مسائل وجود دارد اساس برنامه ریزی را بر مدیریت تغییر بگذاریم و در این قالب مسائل بعدی حل می شود.

بعد از آن بهرام شکوری راد، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران از مسائل برنامه ریزی در ایران گفت. او هم به گفته قاسمی اشاره کرد و از آسیب شناسی برنامه توسعه تاکید کرد؛ باید برنامه و بودجه را دو مقوله جدا از هم بدانیم. این دو از هم متفاوت و کارکردهای متفاوتی دارند.

او تاکید کرد که طرح های توسعه ای نباید به استناد منابع مالی تهیه شود بلکه باید طرح را جدا از منابع ببینیم و بعداً در راه جذب سرمایه برایان طرح اقدام کنیم. قانون شیوه های متعدد سرمایه گذاری یا تأمین سرمایه را معرفی کرده است.

بعد از آن شمس اردکانی مطرح نمود که تغییر از تفکر آغاز می شود و باید همه ساختارها به تفکر کمک کنند.

توحید صدرنژاد از اهمیت برنامه ریزی در کشور گفت و بعد از آن محمد زائری به مجموعه نشست هایی که در مجمع تشخیص مصلحت نظام برگزار می شود اشاره کرد.

او گفت: باید در هر برنامه بعد ضمانت اجرایی و نظارت بر آن مورد توجه قرار گیرد.

بعد از آن فرشید شکرخدایی از سردرگمی در تبیین مفهوم توسعه گفت و اینکه از افکار عمومی تا سیاست گذار و نهادهای دینی و نهادهای دانشگاهی تعاریفی متعدد از توسعه ارائه می دهند.

او گفت که در مدیریتی چرخه تغییر، عدم رضایت گام اول است ولی به نظر می رسد خیلی ها از شرایط برنامه ریزی دارند باید مفهوم توسعه را بشناسیم و تعریفی دقیق ارائه دهیم و بعد از آن می توانیم گام های بعدی را برداریم.

درنهایت قاسمی مطرح نمود: آسیب شناسی برنامه توسعه، شناخت توسعه و رفع اشکالات نظام برنامه ریزی از محورهای اصلی این نشست خواهد بود. اتاق ایران پیشنهاد خود را برای اصلاح نظام برنامه ریزی ارائه می دهد.