رمز پایداری اوپک در 60 سالگی - وبلاگ دیدگاه

به گزارش وبلاگ دیدگاه، 60 سال پیش وقتی رهبران پنج کشور نفتی آن روز جهان در شهر بغداد گرد هم آمده بودند که پایه های یک سازمان و به عبارت دقیق تر یک نهاد بین المللی را بگذارند، کمتر سیاست مدار یا کارشناسی پیش بینی می کرد که این سازمان یا تشکل نفتی با توجه به جایگاه و موقعیت ضعیف و وابسته بانیان در عرصه جهانی و شرایط حاکم بر بازار جهانی نفت که از تولید تا مصرف در اختیار شرکت های معدود چندملیتی قرار داشت، بتواند نه 60 سال بلکه حتی 10 سال هم دوام آورد.اهمیت اوپک در طول دهه های گذشته زمانی بیشتر مورد توجه قرار می گیرد که مهم ترین و شاید تنها سازمان یا تشکل فعال و تأثیرگذار در عرصه بین المللی به شمار می آید که اعضای آن را کشورهای غیرتوسعه یافته تشکیل داده و می دهند.

تشکلی که نه تنها منافع طیفی از کشورهای غیرتوسعه یافته در دوران سلطه جهان توسعه یافته را تأمین می کرد بلکه وجود و فعالیت آن عملا چالشی جدی در برابر جهان توسعه یافته تلقی می شد. در طول شش دهه گذشته قدرت های بزرگ که عموما غیرنفتی به شمار می آمدند، اقدامات و حرکت های زیادی از جمله اعمال نفوذ و فشار بر اعضا و تلاش برای ایجاد شکاف در سازمان در مقاطع و موارد مختلف و همچنین ایجاد تشکل های بین المللی مقابل اوپک مانند سازمان بین المللی انرژی، برای توقف اوپک را در پیش گرفتند که در مقاطعی پیروز شدند و موجبات کندی حرکت اوپک را فراهم کردند اما هیچ گاه باعث توقف و به بن بست کشاندن اوپک نشدند.واقعیت آن بوده و هست که اوپک از ابتدا بر پایه های قدرتمند اقتصادی، سیاسی و فنی بنا نهاده شد و آنچه باعث پایداری آن باوجود توفان های سهمگین سیاسی در 60 سال گذشته شده، نفع پایدار و بلندمدت آن برای اعضا و حتی بازار جهانی نفت است. شاید بازار جهانی نفت در ابتدا اوپک را یک چالش و مزاحم جدی تلقی می کرد اما رفته رفته و به ویژه در دهه های اخیر وجود آن به عنوان یک فرصت و به عبارت دقیق تر متعادل کننده بازار نفت بوده که نه تنها نفع اعضای اوپک را به صورت پایدار تأمین کرده بلکه در نگاه کلان تأمین کننده منافع جهانی اعم از تولید کننده، توزیع کننده و مصرف کننده است.

در اوایل دهه 1990 زمانی که زمزمه تشکیل سازمان جهانی تجارت مطرح می شد، بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران اقتصادی و نفتی، مرگ و پایان اوپک و در خوش بینانه ترین حالت به حاشیه رفتن و بی خاصیت شدن آن را در ابتدای قرن 21 و با حاکم شدن قواعد تجارت آزاد بین المللی مطرح و پیش بینی می کردند اما این پیش بینی نه تنها روی نداد بلکه اوپک در دو مقطع یکی در دهه اول قرن بیست ویکم و دیگر در ماه های اخیر در پی بروز بحران کرونا، فعال و مؤثر ظاهر شد و موجب احیای صنعت جهانی نفت در دو حوزه تولید، تجارت و مصرف شد. آثار این رخداد فقط به صنعت نفت منحصر نشد و اقتصاد جهانی را نیز دربرگرفت. اوپک در 60 سال گذشته و به ویژه دو دهه اخیر بارها ثابت کرده که اگرچه به طور مستقیم منافع اعضا را دنبال می کند اما به طور غیرمستقیم متعادل کننده و ثبات دهنده به بازار جهانی نفت و به طبع آن اقتصاد جهانی است و این واقعیت از سوی منتقدان سرسخت اوپک پذیرفته شده است. به همین دلیل در دو موج حرکتی در سال های اخیر نه تنها اوپک مورد تضعیف منتقدان سیاسی سرسخت قرار نگرفت بلکه تقویت نیز شد و از این دو موج به عنوان پوست اندازی اوپک نام برده می شود.موج نخست سال 2016 و گرایش کشورهای عمده تولیدکننده نفت غیر اوپک به اوپک و ایجاد تشکلی تحت عنوان اوپک پلاس است. اوپک پلاس بر ساختار و کارکرد اوپک شکل گرفت و فعالیت خود را تا به امروز ادامه داده و به طور نسبی رضایت طرف های آن را نیز در پی داشته است.

موج دوم توسل ایالات متحده به اوپک برای نقش آفرینی در بازگرداندن تعادل قیمتی به بازار نفت در پی گسترش ویروس کرونا در ماه های اخیر است که حرکتی عجیب به شمار می رود. این حرکت هرچند موقتی به نظر می رسد اما از پذیرش رسمی ضرورت وجود و توانمندی اوپک برای بازار جهانی نفت و اقتصاد جهانی حکایت می کند. حرکتی که اوپک 60 سال پیش با تأسیس خود در بازار نفت ایجاد کرد، حالا با گرایش کشورهای نفتی غیرعضو و حتی ابرقدرت های اقتصادی مانند ایالات متحده به رژیمی قدرتمند و با گستره زیاد تبدیل شده است.

این مهم مدیون پوست اندازی اوپک و پویش هوشمندانه اعضای آن با تحولات و الزامات جهانی است که باوجود اختلافات عمده سیاسی میان اعضا، باز نقطه مشترک آنها قیمت نفت و مهم تر خود اوپک و ماندگاری آن است. امروزه اعضای اوپک و حتی کشورهایی مانند ایران که انتظارات آن از عملکرد اوپک در جریان دو دور تحریم نفتی در یک دهه گذشته برآورده نشده، به اوپک به عنوان یک فرصت و ابزار مهم در اعمال قدرت و نقش آفرینی در عرصه بین المللی نگاه می کنند و می کوشند اوپک را از حوزه اختلافات سیاسی خود دور نگه دارند و این رمز پایداری اوپک در آینده است. نکته آخر اینکه تا نفت تولید، تجارت و مصرف می شود، اوپک هم هست.